Η "Ηρωική Τριλογία" του Κώστα Καρυωτάκη

         To 1927 ο Κώστας Καρυωτάκης δημοσιεύει την τρίτη και τελευταία του ποιητική συλλογή με τίτλο "Ελεγεία και Σάτιρες".  Σε αυτήν συμπεριλαμβάνεται η ενότητα "Ηρωική τριλογία". Πρόκειται για τρία ολιγόστιχα ποιήματα αφιερωμένα σε δύο ήρωες του Εικοσιένα, τον Αθανάσιο Διάκο και τον Κωνσταντίνο Κανάρη, και στον φιλέλληνα ποιητή Λόρδο Βύρωνα. Για να διαβάσετε τα ποιήματα, μεταβείτε στην "Ανεμόσκαλα" του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, πατώντας εδώ.

Read more...

"Εξαίσιες στιγμές ελπίδας και ελευθερίας"

   Σε προηγούμενη ανάρτησή μας παραθέσαμε ένα ποίημα του Ρώσου ποιητή Αλέξανδρου Πούσκιν, όπου αποτυπώνεται ο ενθουσιασμός του για την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Επανερχόμαστε στο θέμα σήμερα διεξοδικότερα, αξιοποιώντας περαιτέρω την εισαγωγή της Σόνιας Ιλίνσκαγια στο βιβλίο “Η Ελληνική Επανάσταση στον Καθρέφτη της Ρωσικής Ποίησης”. ¹

    Η εισαγωγή εκείνη έχει τίτλο "Εξαίσιες στιγμές ελπίδας και ελευθερίας”. Ο εύγλωττος αυτός τίτλος αποτελεί απόσπασμα από λόγια του ίδιου του Πούσκιν κατά τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης του ’21. Ελπίδα και ελευθερία, λοιπόν. Ή μάλλον ελπίδα για ελευθερία από τα απολυταρχικά καθεστώτα, που εξακολουθούσαν να ηγεμονεύουν την Ευρώπη κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αι., με κύριο εκφραστή την Ιερά Συμμαχία και την πολιτική καταστολής κάθε επαναστατικού κινήματος και κάθε αιτήματος για ελευθερία.

   Παραμονές της Επανάστασης του 1821 ο Πούσκιν ήταν, λόγω της αυστηρής κριτικής του στο τσαρικό καθεστώς, εξόριστος στο Κισινιόφ, τη σημερινή πρωτεύουσα της Μολδαβίας Κισινάου, που τότε ανήκε στη Ρωσία. Εκεί γνώρισε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, που τον Απρίλιο του 1820 είχε αναλάβει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας.² Έτσι, ο Ρώσος ποιητής παρακολούθησε από κοντά τις προσπάθειες του τελευταίου.

  Η Σόνια Ιλίνσκαγια παραθέτει τα εξής τεκμήρια, όπου αποτυπώνεται ο ενθουσιασμός του Πούσκιν για την Επανάσταση.

  α). Απόσπασμα μιας επιστολής του Πούσκιν, γραμμένης το Μάρτιο του 1821, που αποτυπώνει τον επαναστατικό αναβρασμό ανάμεσα στους Έλληνες της Οδησσού (υπενθυμίζεται ότι στην πόλη αυτή, που ανήκε τότε στη Ρωσία, είχε ιδρυθεί η Φιλική Εταιρεία και ζούσε ακμάζουσα ελληνική παροικία). Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου:

“Η έξαψη έχει φτάσει στο απόγειο, οι σκέψεις όλων στρέφονται στον ίδιο σκοπό – την ανεξαρτησία της αρχαίας πατρίδας. Στην Οδησσό δε βρήκα τη συνηθισμένη γραφική εικόνα: στα μαγαζιά, στους δρόμους, στις ταβέρνες -παντού μαζεύονταν πλήθη Ελλήνων, όλοι πουλούσαν για το τίποτα την περιουσία τους, αγόραζαν σπαθιά, ντουφέκια, πιστόλια, όλοι μιλούσαν για τον Λεωνίδα, τον Θεμιστοκλή, όλοι πήγαιναν στον στρατό του τυχερού Υψηλάντη.

  Το πρώτο βήμα του Υψηλάντη ωραίο και λαμπρό. Το ξεκίνημά του ευτυχισμένο και είτε νεκρός είτε νικητής, αποδώ και μπρος ανήκει στην ιστορία, κομμένο το ένα χέρι του, μεγαλόψυχος ο στόχος! - ζηλευτή μοίρα.”

Read more...

"Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν" του Δ. Σολωμού

      Αναφερόμενος στον Ύμνο εις την Ελευθερία του Δ. Σολωμού, ο Λίνος Πολίτης σημειώνει¹:

    "Αλλά το ξέσπασμα του 1821 συγκλονίζει τον Έλληνα ποιητή [=τον Σολωμό}. Το 1824 στον “Διάλογό” του θα πει: “Μήπως έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;”. Το Μάιο του 1823, σε ένα μήνα μέσα και σε μια συνεχή διάθεση λυρικού ενθουσιασμού, θα γράψει τις 158 στροφές του Ύμνου εις την Ελευθερία. Ένα ποίημα πηγαίο, ορμητικό, νεανικό, πολύ πιο ψηλά από τη μέση στάθμη των νεανικών ποιημάτων [του], ποίημα της επιτυχίας, που καθιερώνει άμεσα τον εικοσιπεντάχρονο ποιητή. Η Ελευθερία, μορφή ποιητική και όχι ψεύτικη, αλληγορική, που ταυτίζεται με την Ελλάδα, αστράφτει από την πρώτη στιγμή γνώριμη στα μάτια του ποιητή: Σε γνωρίζω από την κόψη / του σπαθιού την τρομερή, / σε γνωρίζω...  

Read more...

Ένα ποίημα του Α. Πούσκιν για την Επανάσταση του 1821

    “Η χώρα των θεών, και των ηρώων η χώρα, | φλέγεται απ’ τη φωτιά ενός αγώνα ωραίου”: Οι στίχοι αυτοί του εθνικού ποιητή της Ρωσίας, Αλέξανδρου Πούσκιν (1799-1837), αποτυπώνουν τον ενθουσιασμό του (όπως, άλλωστε, και πολλών ομοεθνών του) για τον αγώνα που ξεκίνησαν οι Έλληνες το 1821 ενάντια στους Οθωμανούς. Όπως σημειώνει η σπουδαία ελληνίστρια Σόνια Ιλίνσκαγια: “Η λογοτεχνία που λειτουργούσε και ως μοναδικό βήμα προβολής φιλελεύθερων ιδεών, παραδειγματιζόμενη από την ποίηση της Γαλλικής Επανάστασης, είχε ήδη πλημμυρίσει από σύμβολα ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας που προσλαμβάνονταν ως πρότυπα και μέτρα δημοκρατικής αγωγής”. Ο Ρώσος ποιητής είναι γνώστης της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και της προσφοράς του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στην ανθρωπότητα (βλ. τη δεύτερη στροφή). Έτσι, ο ξεσηκωμός της Ελλάδας, της χώρας των θεών και των ηρώων, γεννά στην ψυχή και του Ρώσου ποιητή (όπως και πολλών Ευρωπαίων ομότεχνών του) ρομαντική ανάταση. Σημειώνουμε ότι στον τελευταίο στίχο γίνεται λόγος για έναν αρχαίο λυρικό ποιητή, τον Τυρταίο, έναν ρομαντικό ποιητή, τον Βρετανό φιλέλληνα λόρδο Βύρωνα, και τον εθνομάρτυρα λόγιο Ρήγα Βελεστινλή.

    Ας διαβάσουμε το ποίημα:

Read more...

"Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας"

   Στα "δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας", γραμμένα κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας, ο Ρίτσος αξιοποιεί τον δεκαπεντασύλλαβο στίχο και τεχνικές του δημοτικού τραγουδιού και κατορθώνει να εξυμνήσει την Ελλάδα, συνείροντας σε μια διαρκή διαχρονία εικόνες από το ελληνικό τοπίο και μνήμες από το κλέφτικο τραγούδι, την Τουρκοκρατία και τον διαρκή αγώνα της Ρωμιοσύνης ενάντια σε κάθε είδους δυνάστες.

    Προς τεκμηρίωση των παραπάνω, παραθέτουμε το ένατο από τα "18 λιανοτράγουδα" (εκδ. Κέδρος):

    Συλλείτουργο

Κάτω απ' τις λεύκες συντροφιά πουλιά και καπετάνιοι

συλλείτουργο αρχινίσανε με τον καινούργιο Μάη.

Τα φύλλα φέγγουνε κεριά στ' αλώνι της πατρίδας

κι ένας αϊτός από ψηλά διαβάζει το Βαγγέλιο.

   Στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος σπουδών για το μάθημα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά και της συνεργασίας μας με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, εκπονήθηκε και εφαρμόστηκε κατά το σχολικό έτος 2012-13 στο σχολείο μας διδακτικό σενάριο δώδεκα ωρών με τίτλο "Όψεις της Ρωμιοσύνης: σχεδιάζοντας μια γιορτή για το Γιάννη Ρίτσο".  Ολόκληρο το σενάριο αλλά και η εφαρμογή του έχουν αναρτηθεί στη βάση δεδομένων "Πρωτέας" του ΚΕΓ. Εκεί είναι αναρτημένες και οι εργασίες των μαθητών μας για την ποιητική αυτή συλλογή. 

   Ας θυμηθούμε κάτω από ποιες συνθήκες γράφτηκαν τα "Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας" και γιατί επέλεξε να χρησιμοποιήσει τον δεκαπεντασύλλαβο, αφού επισκεφθούμε την παλιά  ιστοσελίδα του σχολείου μας για το Γιάννη  Ρίτσο

Read more...