"Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία"

     Από τους γνωστότερους στίχους που μας κληροδότησε η ελληνική ποίηση για την Επανάσταση του 1821 είναι οι παρακάτω: “Θέλει αρετήν και τόλμην | η ελευθερία”. Προέρχονται από την πρώτη στροφή της ωδής του Ανδρέα Κάλβου με τίτλο “Εις Σάμον”. Οι τρεις πρώτες στροφές αυτής της ωδής παρατίθενται στο ανθολόγιο των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας – Β΄ Γυμνασίου.

 Όπως διαπιστώνουμε από την ανάγνωσή τους, ο μεγάλος Ζακυνθινός ποιητής αναφέρει ρητά ότι όσοι αισθάνονται φόβο είναι καταδικασμένοι να υφίστανται τον ζυγό της δουλείας. Αντίθετα, η ελευθερία προϋποθέτει αρετή και τόλμη. Μιλώντας λοιπόν για τον πόθο της ελευθερίας ανατρέχει στον μύθο του Ίκαρου, ο οποίος μην μπορώντας να αντέξει τη φυλάκισή του στον λαβύρινθο φόρεσε φτερά, για να αποδράσει. Βέβαια, ο Κάλβος γνωρίζει, όπως και οι αναγνώστες του, ότι το εγχείρημά του απέβη μοιραίο. Ωστόσο, όπως τονίζει, πέθανε ελεύθερος. Ξαναγυρίζοντας στην εποχή του, ο Κάλβος απευθύνεται στον αναγνώστη και του υπενθυμίζει ότι ο πιο ντροπιαστικός θάνατος είναι εκείνος που προέρχεται από τα χέρια ενός τυράννου.

    Στην ενότητα “Πρόσωπα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας” των “Ψηφίδων για την ελληνική γλώσσα” διαβάζουμε το εξής χαρακτηριστικό απόσπασμα από την Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας του Mario Vitti:

"Τα φιλελεύθερα ιδεώδη που διαπότισαν τη συνείδηση και τη σκέψη των Ελλήνων από τον διαφωτισμό και ύστερα, και που βρήκαν την πιο πειστική και ευγενική τους έκφραση στο έργο του Κοραή, αποτελούν και το ιδεολογικό υπόστρωμα του Κάλβου. […] Τα ποιήματα του Κάλβου φέρουν τη σφραγίδα του παράφορου ενθουσιασμού που η ιστορική στιγμή αυτή εμπνέει. Οι ωδές, δημοσιευμένες με τη γαλλική τους μετάφραση, προφανώς για να μεταφέρουν στο ξένο αναγνωστικό κοινό ένα μήνυμα από την εξεγερμένη Ελλάδα, του εξασφάλισαν μια περίοπτη θέση μέσα στην κατά τα άλλα πλούσια ποιητική παραγωγή του 19ου αιώνα. […] Ο ένθερμος φιλελευθερισμός του μαρτυρείται από τα πρώτα του κιόλας έργα, γραμμένα στα ιταλικά." "Τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Κάλβος είναι ακριβώς αυτά τα οποία εντυπωσιάζουν τους φιλέλληνες και απασχολούν τον ευρωπαϊκό τύπο: ο Ιερός Λόχος, η σφαγή της Χίου, η παραχώρηση της Πάργας στους Τούρκους, η καταστροφή των Ψαρών, ο θάνατος του Byron, ο Κανάρης, οι προδότες, οι διχόνοιες. Πρόκειται επομένως για μια θεματική επίκαιρη και οπωσδήποτε ευρείας χρήσης που διατρέχει τον κίνδυνο να φανεί κοινότοπη. Ο Κάλβος θα αποτρέψει τον κίνδυνο αυτό χάρη σε ένα ποιητικό σχέδιο που στοχεύει υψηλά και που για μας είναι γεμάτο γοητεία. Η επικαιρότητα δεν θα τον εμποδίσει να αξιοποιήσει και ορισμένα μυθολογικά θέματα που βεβαίως τα εκτιμούσαν οι αναγνώστες με κλασική παιδεία, Έλληνες και φιλέλληνες· αλλά αυτά δεν αποτελούν αυτοσκοπό. Απεναντίας η παρουσία τους είναι απόλυτα αιτιολογημένη επειδή χρησιμεύουν για τη σύγκριση ανάμεσα στην αρχαία αίγλη και τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η παραβολή της αρχαίας Ελλάδας με τη σημερινή, που αγωνίζεται να ελευθερωθεί από τη βαρβαρότητα, υπαινίσσεται την ελπίδα, ή και τη βεβαιότητα, ότι η σημερινή θα αξιωθεί τη λαμπρότητα της αρχαίας δόξας.(Mario Vitti,Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2003, 185-188}.     

   Υπενθυμίζουμε ότι ο Ανδρέας Κάλβος εξέδωσε το 1824 και το 1826 στη Γενεύη και στο Παρίσι αντίστοιχα είκοσι συνολικά Ωδές εμπνευσμένες από τον Αγώνα.

   Περισσότερα για τον Κάλβο και το έργο του, διαβάστε εδώ.